Một bản dịch làm hèn đất nước

Cuốn sách giáo khoa do NXB GDVN phát hành tháng 8 mới đây có bài “thơ thần” Sông núi nước Nam của Lý Thường Kiệt – được coi là bản Tuyên ngôn độc lập đầu tiên của Việt Nam. Nguyên văn:

“Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịc lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư”

Nhiều thế hệ người Việt đã nằm lòng bản dịch sau:

“Sông núi nước Nam vua Nam ở

Rành rành đã định ở sách trời

Cớ sao lũ giặc sang xâm phạm

Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời”

Còn cuốn sách trên trình làng một bản dịch khác:

“Sông núi nước Nam vua Nam ở

Vằng vặc sách trời chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ”

Bản dịch này gây choáng váng vì quá mới mẻ, cứ như một anh nông dân  cả đời mê mẩn với nón quai thao, áo tứ thân, yếm thắm bỗng đùng đùng bị ép duyên cùng một nàng Tây quần jeen, áo ba lỗ mới coóng

Trang Infonet.vn dẫn giải thích của một trong những người biên tập cuốn ngữ văn này là  PGS.TS Đỗ Ngọc Thống – Phó Vụ trưởng Vụ giáo dục Trung học cho rằng, vì là bản dịch nên ngôn ngữ dù có khác nhưng ý của bài thơ không đổi.

Xin thưa lại

Đồng ý đó là một bản dịch nên việc tuân thủ niêm luật của thể thơ Thất ngôn tứ tuyệt có thể bỏ qua, dẫu khi đọc các chữ cuối của bốn câu đều rất trúc trắc và chát chúa vì sử dụng đa số thanh trắc “Ở, sở, vỡ”…  Tuy nhiên, về ý thì rõ ràng đã khác nhau một trời một vực. Và nó nằm ở chữ “mày” – Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

Lý do, bài thơ là một tuyên ngôn, mà tuyên ngôn thì chỉ những người đứng đầu nhà nước mới nói.

Bậc vua chúa khi phát ngôn lời lẽ phải xứng với phẩm giá, do thế, họ không thể sử dụng cách xưng hô “tao – mày” của trẻ trâu khi giao tiếp, đặc biệt là trong hoàn cảnh quốc gia đối quốc gia. 

Tiếng  nói đại diện cho nhà nước khi đối diện thế lực hung hãn có thể gọi thế lực đó  là “quân xâm lược”, “lũ giặc cướp”, và khi đối đầu có thể mắng “chúng bay”, “các ngươi”… như thế  vừa thể hiện tác phong đường hoàng vừa có cái  phong thái uy nghi của người lãnh đạo.

Lịch sử ngoại giao Việt Nam chưa khi nào sử dụng ngôn ngữ thô thiển, bất lịch sự khi ứng xử với các tình huống. Thế mà không hiểu phông văn hóa của người chọn bản dịch ra sao mà biến bản Tuyên ngôn độc lập đầu tiên của Việt Nam thành một tiếng chửi của anh bán cá ngoài chợ.  

Đôi khi tiếng nói đại diện nhà nước lệch một chút thôi, cái hồn vía của dân tộc đã đổi màu. Trong trường hợp cụ thể trên đây,  chỉ với một chữ “mày”, bài  thơ thần đã biến thành một bài thơ rất thường.

Lo nhất là nếu vẫn giữ bản dịch này, nhiều khả năng các thế hệ học sinh sẽ hình dung tư thế của đất nước thời điểm nhà Lý chống giặc Tống thấp chứ không cao. 

 Anh Tuấn